Skoro spodziewamy się w Polsce pierwszych, systemowych emisji naziemnego radia cyfrowego w standardzie T-DAB+ warto standard ten w popularny i nieskomplikowany sposób opisać by przybliżyć go przyszłym słuchaczom i wszelkim odbiorcom. Opisać w sposób prosty jego cechy, możliwości oraz powiedzieć coś o jakości dźwięku przekazywanego w tym standardzie radia.

Spośród różnych standardów radia cyfrowego Terrestrial Digital Audio Broadcasting Plus czyli T-DAB+, nazywany w skrócie także DAB+, jest wersją rozbudowaną w sposób unowocześniony znanego wcześniej w wielu krajach, głównie Europy i Australii, standardu T-DAB zwanego prosto DAB. T-DAB+ okazał siłę i największe możliwości, przez co aktualnie jest najczęściej wybierany do nadawania naziemnego radia cyfrowego. W Europie przeznaczono na potrzeby emisji radia DAB+ częstotliwości VHF 174 – 230 MHz oraz w paśmie L 1450 – 1492 MHz. Radio DAB+ przewyższa starsze i stopniowo zanikające systemy radia AM oraz FM przede wszystkim dlatego, że:

1. Umożliwia umieszczenie wielokrotnie więcej stacji, programów radiowych na tej samej szerokości pasma, przez co pozwala znacząco zwiększyć zróżnicowanie nadawców i rozszerzyć ofertę programową o stacje tematyczne czy niszowe, dedykowane słuchaczom o zróżnicowanych, a nawet szczególnych zainteresowaniach.
2. Może przekazać dźwięk lepszej jakości, o znacznie mniejszej podatności na zakłócenia, także słuchaczom poruszającym się z dużymi prędkościami.
3. Ma większą funkcjonalność i możliwości oferowania usług dodatkowych jak: przekazywanie napisów, obrazów, pokazów slajdów, stron internetowych, przewodnika po programach, informacji o aktualnym ruchu drogowym dla systemów nawigacji, które mogą być obrazowane na wyświetlaczu odbiornika.
4. Jest bardzo energooszczędne w emisji sygnału.

Jeden multipleks radia DAB+, zwany czasem ensemble, mieści od siedmiu do kilkunastu rozgłośni radiowych w zależności od przyjętej jakości przekazywanego dźwięku oraz od rodzaju i ilości przekazywanych informacji dodatkowych. Kompresja danych dźwiękowych jest wysoka i stratna, a równocześnie przekazywany dźwięk może być bardzo wysokiej jakości, gdyż do kodowania danych jest używany kodek HE-AAC wersja 2 zwany również AAC++. Do audycji słownych stosuje się często niski strumień bitowy 32 lub 48 kb/s, a rozgłośnie muzyczne przeważnie nadają dźwięk stereo w strumieniu od 64 do 192 kb/s. Technologia T-DAB+ z dźwiękiem kompresowanym kodekiem  HE-AAC umożliwia dostarczanie nawet wielokanałowych sygnałów audio w strumieniu binarnym 128 kb/s. Dźwięk stereofoniczny może być przekazywany nawet w strumieniu 32 kb/s.

Warto też coś więcej napisać o poziomie jakości dźwięku radia DAB+ w odniesieniu do tradycyjnego radia analogowego. Będzie to nieco subiektywne,  zależne od rodzaju nadawanej muzyki, sprzętu do jej odtwarzania i indywidualnych odczuć słuchacza. Porównanie opracowałem w oparciu o dane publikowane w grudniu 2009 r. pt. “Cyfryzacja radiofonii wysokiej jakości” przez Instytut Łączności z Wrocławia.

 

Dane należy traktować jako poglądowe, przyjęte dla multipleksu 1,5 MHz. Podane liczby mieszczących się programów mogą być nawet wyższe.

Jakość dźwięku	Kodek	Strumień	Liczba programów	Pojemność strumienia maksymalna	Poziom ochronny
–	–	kb/s	szt	kb/s	–
Audycje słowne	HE-AAC	32	36	1184	3
Dźwięk jakości FM	HE-AAC	48	24	1184	3
Dźwięk jakości bardzo dobrej	HE-AAC	64	18	1184	3
Dźwięk jakości CD	HE-AAC, AAC	128	9	1184	3
Dźwięk jakości lepszej niż CD	HE-AAC, AAC	192	6	1184	3

Poziom ochronny 3 określa poglądowe i kompromisowe zestawienie  możliwej  do  przesłania  liczby  kanałów stereofonicznych, chronionych przed błędami przesyłania sygnału oraz przy wymaganym stosunku C/N =16 dB, w określanie którego nie warto tu się zagłębiać.

Poziom jakości dźwięku CD oznacza poziom płyty kompaktowej CD Audio definiowany jako 16 bitowy dźwięk stereofoniczny o częstotliwości próbkowania 44,1 kHz.

Osobom o bardzo wyczulonym słuchu życzę by nadawcy podjęli wysiłek emisji muzyki w strumieniu najmniej 96 kb/s, a najlepiej w strumieniu 128 kb/s lub wyższym. Utwory muzyczne o szerokim spektrum tonalnym będą brzmiały wtedy wyjątkowo dobrze i to mimo stratnej kompresji dźwięku. Muzyka klasyczna brzmi już bardzo dobrze, jeżeli nadawana jest strumieniem 96 kb/s lub wyższym.

Oczywiście emitowanie radia cyfrowego o wyższym strumieniu bitowym tworzy wyższe koszty nadawania i trzeba liczyć się z pewnym kompromisem pomiędzy jakością i kosztami, co pewnie przy starcie radia cyfrowego zaowocuje nadawaniem audycji w średnich strumieniach bitowych na poziomie 64 kb/s. Jeżeli nadawcy uzyskają dochody z emisji, będziemy mogli oczekiwać więcej. Może ktoś zrobi nam miłą niespodziankę już na początku nadawania programu?

Niestety, na tradycyjnych odbiornikach naziemnego radia cyfrowego odbierać się nie da. W samochodach sprowadzanych z zachodu są czasem zainstalowane radia odbierające radiofonię DAB i radia UKF FM. W sprzedaży są w Polsce odbiorniki radia cyfrowego DAB+ i DAB na różnym poziomie technicznym i w zróżnicowanych cenach. Najtańsze kupić można za 100 do 150 zł. Lepsze są obecnie droższe i kosztują kilkaset złotych. W miarę rozszerzania emisji cyfrowej będzie ich w kraju więcej, a ich ceny powinny się obniżać.

Uporaliśmy się już jakoś, choć jeszcze nie do końca, z naziemną telewizją cyfrową. Już, choć nie wszyscy w Polsce, ją mamy. Wyłączyliśmy pod naciskiem Unii Europejskiej analogowe nadawanie telewizji. Teraz należy zadać sobie naturalnie nasuwające się pytanie o naziemne radio cyfrowe. Kiedy i czy w ogóle będzie? Czy występują w Polsce poważne przeszkody by naziemnego radia cyfrowego u nas nie było?

Pytania te są raczej retoryczne, gdyż nasi zachodni i południowi sąsiedzi takie radio już mają, a w Polsce od 1996 r. mamy ciągle bardzo nieliczne nadawanie – z zasady testowe. Uruchomione są tylko nadajniki w Warszawie, Kielcach, Szczecinie, czasami we Wrocławiu i tak naprawdę eksperymentalnie emitujące sygnał cyfrowy na małych obszarach. Powinniśmy już mieć przynajmniej kilku nadawców radia cyfrowego w standardzie T-DAB+ słyszalnych w całej Polsce. Nie mamy i należy rozważać powody trwania takiego stanu rzeczy oraz przyczyny, dla których stosowne w tej kwestii decyzje podejmowane nie są.

Mamy prawie wszystko co nam jest potrzebne. Jest dobry i praktycznie najlepszy, standard T-DAB+ ( Terrestrial Digital Audio Broadcasting Plus ), wyróżniający się sporymi możliwościami przesyłania danych. Danych nie tylko dźwiękowych, także napisów, przewodnika po programach, obrazów, pokazów slajdów, czy też aktualnych informacji o ruchu drogowym dla systemów nawigacji, a nawet całych stron internetowych.

Mamy częstotliwości, uzyskane przez Polskę w roku 2006 w Genewie, pozwalające nadawać co najmniej trzy, a może i cztery, multipleksy z programami radiowymi, w których zmieścić możemy nawet 90 nowych, ogólnopolskich programów radia cyfrowego. Ponad to sygnały radia cyfrowego nie kolidują z sygnałami radia analogowego, które po uruchomieniu radia cyfrowego nie muszą być wyłączone.

Mamy wreszcie chętnych emitentów sygnału radiowego, chcących na tym zarabiać oraz mamy sporą część infrastruktury nadawczej. Mamy również liczne społeczeństwo, wykształcone, otwarte na dobrej jakości radio. Ostatnio prowadzone badania pokazują systematyczny wzrost słuchalności radia wśród Polaków. Nie byłoby problemu z dotarciem radia cyfrowego do słuchaczy, a podnoszony argument wysokiego kosztu nabycia nowych odbiorników radiowych nie wydaje się przekonujący. Dekodery i telewizory do naziemnej telewizji cyfrowej społeczeństwo nabyło sprawnie w stosunkowo krótkim czasie i z odbiornikami radiowymi byłoby zapewne niewiele gorzej.

A czego nam brak by naziemne radio cyfrowe szybko mogło stać się dostępne w Polsce? Sądzę, że brak przede wszystkim woli politycznej rządzących i związanej z tym strategii wdrażania systemowego całego przedsięwzięcia. Brak prawnego uregulowania i planowania wdrożenia z terminami realizacji oraz dofinansowania uruchamiania systemu. Brak też decyzji o kontynuowaniu bądź wyłączeniu nadawania UKF FM, które jest bardzo ograniczone w zakresie liczby ogólnopolskich emisji oraz poziomu jakości przekazu.

Władza jest zainteresowana utrzymaniem monopolu nielicznych nadawców z nią samą związanych oraz dofinansowywaniem tylko ich dochodami z reklam. Rozszerzenie kręgu nadawców i to w przypadku cyfrowego radia znaczne, nie jest w jej interesie. Można było to zaobserwować podczas przydziału koncesji na nadawanie cyfrowe telewizji. Tam zdecydowaną większość koncesji przyznano tym samym nadawcom, którzy już nadają, i ze środowiskami władzy są związani. Stąd opóźniane jest planowanie i wdrożenie nadawania radia cyfrowego, czego wyrazem jest uchwalanie blisko 7 milionowej opłaty rocznej za ogólnopolskie nadawanie cyfrowego radia. Brak jest w tym zakresie jasnych reguł prawnych, decyzji  i strategii państwa. Wdrażany jest, decyzją UKE z lutego 2012 r., na zarezerwowanej częstotliwości jeden tylko multipleks radiowy przyznany Polskiemu Radiu. Środków na jego uruchomienie dotychczas nie ma i właściwie nie wiadomo kiedy będą.

Niezależni, nowi nadawcy byliby na pewno zainteresowani ogólnopolskim nadawaniem radia cyfrowego wysokiej jakości. Na razie, mimo istniejących możliwości, nie daje im się na to szans. Prowadziłoby to do złamania monopolu informacyjnego środowisk rządzących Polską i pozwalałoby konkurencyjnym środowiskom finansowo się umacniać przez pozyskiwanie dochodu z reklam.

Dopóki do władzy w Polsce nie dojdą inne środowiska, możemy jedynie liczyć na powolne i kontrolowane wdrażanie nadawania naziemnego radia cyfrowego. Lepszą jakość muzyki, rozrywki, kultury, a nawet transmisji sportowych mogą odbierać ciągle tylko nieliczni Polacy, korzystający z cyfrowego radia internetowego, które obarczone jest wieloma wadami.

Wydaje się, że rozwój radia cyfrowego jest mimo wszystko nieunikniony. W Polsce może być sztucznie hamowany. Zatrzymany być nie może, podobnie jak rozwój wszelkich technik cyfrowych. Jakość dźwięku radia cyfrowego jest wyższa niż w radiu analogowym. Ponad to radio cyfrowe realizuje usługi i udostępnia możliwości niedostępne w radiu analogowym. Należy być w tej sprawie optymistą, śledzić sytuację i uświadamiać rządzącym czego oczekujemy i czego chcemy także w Polsce.

Są symptomy w formie projektów ustaw oraz decyzji Polskiego Radia, że pewien przełom w nadawaniu radia cyfrowego w Polsce nastąpi w roku 2014. Jeżeli nie zabraknie środków finansowych dostępne mogą stać się niektóre programy Polskiego Radia nadawane w systemie cyfrowym w Warszawie i w aglomeracji katowickiej. Jeżeli KRRiT oraz UKE podejmą w tej sprawie konkretne decyzje w 2014 r. możemy spodziewać się jakiegoś postępu we wdrażaniu radia cyfrowego w naszym kraju oraz w tworzeniu podstaw prawnych sprzyjających organizowaniu całego procesu wdrożeniowego.